Haberler, Gazeteler, Sosyal Medya, Reklamlar? … Karar Vermek Nedir?
Gündelik yaşam koşturmacası içinde ne kadar çok karar anı yaşadığınızı hiç düşündünüz mü? Ne giysem? Ne yesem? Onunla konuşsam mı? Hangi kahveyi alsam? Öğlen yemeğinde makarna mı köfte mi yesem? Bu telefonu değiştirsem mi?...
Karar vermek hayatımız için çok önemli ve süreklilik gerektirse de beynimizin çalışma prensiplerine göre ciddi zahmetli ve kaçınılması gereken bir süreç. Bir dakika kaçınılması gereken mi?
Evet doğru duydunuz, Beyin karar verme süreçlerinden olabildiğince kaçmaya çalışır. Peki neden? Bunun sebebi karar verme mekanizma ve süreçlerinin beyin için ciddi vakit ve enerji gerektirmesidir. Beyin bu kadar zahmete girmeyi ve bu kadar enerji harcamayı mümkünse hiç istemez. Fakat Beynimiz istekli olmasa da karar vermek yaşamsal bir vazgeçilmezlik olduğu için bu işi yapmak zorundadır.
Madem Beyin karar işini yapmak zorunda o zaman kendini korumaya almak ve süreci olabildiğince kolaylaştırmak için yöntemler geliştirir. Tüm detaylarına burada giremeyecek olsak da en önemli kısımlarından bahsedelim.
Öncelikle Beynimiz enerji tasarrufu modundan kalarak daha az Bilinçli karar vermek için hücre zarı gibi davranır. Yani seçici geçirgen bir yapıya bürünerek karar vermeye değecek durum ve konuları titizlikle seçer. Hatta gereksiz kararlar vermesini gerektirecek durumlardan kaçınır.
İkincisi; Karar vermek için kendine en gerekli şeyi yani bilgi toplamayı kolaylaştırmak için büyük uğraş verir. Beynimiz karar vermek için bilinçli ve bilinçaltı olarak bilgiler toplamaya ve veri setleri oluşturmaya çalışır. Örneğin yeni bir insanla tanıştığınızda işi, yaşı, memleketi, çevresi, ailesi vb. olabildiğince çok bilgi edinmek isteriz. Hatta bu kişiyle girişeceğimiz ilişki düzeyine göre çok çok daha fazlasını talep edebiliriz (İş görüşmelerinde CV istenmesi gibi) Bilinçaltımız veri seti oluşturmak için sürekli uzayı tarar işte tam bu noktada beynimize yaşamda olup bitenlerle, yani toplumla, modayla, ülkeyle, siyasetle, devletle, ekonomiyle vb.leriyle ilgili kalıp veri setleri sunarak karar vermemizi şekillendirmeye, tırnak içinde kolaylaştırmaya çalışan kurum ve kuruluşlar çıkar ortaya.
Biz bu hazır veri setleri satmaya çalışan kuruluşlara medya, haber, tv programı, tanıtımlar gibi isimler veriyoruz ve onların bu çabalarını reklamları (ki bu da ürün ve hizmetlerle ilgili bir veri setidir) izleyerek ya da abone olarak ödüllendiriyoruz.
Kararlarımızı etkilemek için beynimizin ihtiyaç duyduğu bu veri setlerini yapan kuruluşlardan tarafsızlık, etiklik vb. değerler bekleyerek bizi yanlış yönlendirmemelerini istiyoruz. Tabii ki bu veri setlerini hazırlayanlar her zaman iyi niyetli olmayabiliyor. İşte buna da manipülasyon diyoruz ki bunun sonucunda; kişiler ya da toplumlar yanlış kararlarla zarara uğrayabilir ya da topyekûn büyük kayıplar yaşayabilir.
Yapay zekâ çalışmalarında da hayati bir rolü olan karar verme süreçlerinde veri setleri oluşturulması aşaması bizim içinde vazgeçilmez ve önemlidir. Makinelerden farklı olarak beynimiz kıyaslama ve sonuç çıkarma gibi üstün yeteneklere ve bir de geçmiş deneyimleri harmanlayabilme gücüne sahip. Dolayısıyla karar vermeden önce size veri seti sunan sistemlerin mesaj içeriklerine, iletişimin boyutuna, iletişimin yönüne dikkat kesilmenizde fayda var. Tabii ki iletişim kurmak ve tasarlamak için de aynısına yani İletişim tasarımı için bir profesyonele ihtiyacınız var. Yanlış veri seti doğru kararlar aldırmaz.
Mustafa SOLMAZ
İletişim, Basın ve Marka Danışmanı